چالش ها و بحران هاي دروني اسرائيل (3)

ب) بررسي تغييرات و تحولات اجتماعي
 

شکاف عمده و مهم ديگري که درسطح جامعه اسرائيل وجود دارد،شکاف بين اشکنازي ها (يهوديان عمدتاً غرب تبار)،و سفاردي ها (يهوديان مهاجر از خاورميانه و شمال آفريقا) مي باشد که چالشي در درون اسرائيل محسوب مي گردد. در سالهاي اخير ميزان فعاليت سفاردي ها افزايش يافته و آنها خواستار مطالبات اجتماعي بيشتري شده اند.درژوئيه 2004،شعري بر روي يک سايت قرار گرفته بود با عنوان «من يک آواره عرب هستم»؛ (11) نويسنده اين شعر، سامي شلوم چتريت، نه يک آواره عرب فلسطيني، بلکه يک يهودي اسرائيلي بود.او تحصيل کرده دانشگاه عبري اورشليم است.سامي شلوم در اين شعر سعي بر بيان تضادها،تبعيض ها و شکاف هاي موجود در سطح جامعه اسرائيل دارد.فراصهيونيسم يک جنبش فکري است که معتقد است صهيونيسم اعتبار اخلاقي يهود را در هم شکسته است.نويسندگان فراصهيونيستي سفاردي، علاوه بر به چالش کشيدن مباني فکري صهيونيسم،بر تبعيض هاي ناروا در بين طبقات مختلف اجتماعي نيز اشاره دارند. آنها معتقدند که اسرائيل حق ايجاد يک دولت يهودي را نداشته است. سفاردي ها معتقدند که نيمي از جمعيت يهودي هاي اسرائيل، عرب- يهودي هستند؛ يعني کساني که به زعم آنها به مانند فلسطيني ها از صهيونيسم صدمه ديده اند.
در ميان سفاردي ها حس عميقي از نوعي آسيب ديدگي اجتماعي وجود دارد آنها نسبت به يهوديان اشکنازي (اروپايي تبار)، همواره خود را در حال ضعف مي بينند. اشکنازي ها مدعي اند که در تأسيس دولت اسرائيل نقش اصلي را داشته اند و مهاجران اوليه به اسرائيل محسوب مي شوند.
مي توان گفت براي اولين بار، شايد زماني که خليفه هارون الرشيد (م 809-763)، يهوديان را به پوشيدن جامه هاي رنگين ناهمگون (زرد رنگ) وادار ساخت،عربيسم و يهوديسم درمناقشه اي تا به حال پايان نيافته وارد شدند. (12)
سفاردي ها همواره به تعبيض هاي سيستماتيک اقتصادي و قومي و در سطوح شخصي و خانوادگي بين خود و يهوديان اشکنازي اشاره مي کنند و به آنها اعتراض دارند. نزاع بين اشکنازي ها و سفاردي ها از همان ابتداي تشکيل دولت اسرائيل، مشهود بوده است. براي مثال در 1949، روزنامه نگاراشکنازي، اريه گبلوم، مهاجرت سفاردي ها (اعراب، سياهان، بربرها و مذاهب ديگر) را مورد تخطئه قرارمي دهد و آنها را در سطح پايين تر از يهوديان غرب تبار بر مي شمارد. او سياهان را تنها براي کار در اسرائيل مفيد مي دانست. (13)
يافته هاي يک محقق به نام الي آوراهام که بر روي تصوير و توصيف رسانه ها در مورد سفارديم در طول دهه 80 و 90 تحقيق مي کرد، به تعداد زيادي از لغات مشترک در اين مورد دست يافت. از جمله، خشونت، ناآرامي اجتماعي، بي نظمي، محدوديت هاي اجتماعي، تبعيض، هويت سياسي و قوميت.
سياست هاي چند دهه اخير دولت هاي اسرائيل به يک شکاف اقتصادي و اجتماعي بين سفاردي ها و اشکنازي ها دامن زده است. مباحث آکادميک و فکري، ديدگاه هاي سفاردي هاي جوان را تقويت نموده و آنها نظراتي اصلاحي و نوگرا نسبت به والدين شان دارد. نخبگان سوسياليست در اسرائيل همواره سکولاريزم را ترويج مي دادند و خواستار نابودي ساختارهاي سنتي مي شدند و براي کاهش فقر،شکاف طبقاتي و بيکاري گسترده در بين سفاردي ها تلاش مي کردند. الاجيبا شوهات، يک زن اسرائيلي- عراقي و يکي از رهبران فراصهيونيست سفاردي است که ادعا مي کند «وجه ديگر فلسطيني هاي آواره، يهوديان سفاردي هستند که از صهيونيسم صدمه ديده اند» (14) او معتقد است که صهيونيسم و پديده اشکنازي بر روي بستري از محدوديت و نقض حقوق سفاردي ها و فلسطيني ها استوار شده است.
سفاردي هاي معتقدند که صهيونيسم آنها را از هويت تاريخي و اصيل خود جدا ساخته است. سفاردي ها با اشاره به سابقه چند دهه حضور در اسرائيل،خود را در مقايسه با مهاجران شوروي سابق که در طول دهه 90 به اسرائيل مهاجرت کردند نيز در سطحي پايين تر مي بينند.
طي سال هاي اخير، حاکميت اسرائيل تلاش خود را به کاهش و رفع تبعيض ها و محدوديت ها عليه يهوديان شرقي تبار و عرب معطوف داشته است. موشه کاتساف، رئيس جمهورسابق، و تني چند از وزراي شاخص در کابينه هاي چند سال اخير اسرائيل همگي داراي ريشه هاي شرقي مي باشند. علاوه بر عرصه هاي سياسي در عرصه هاي فرهنگي نيز تلاش دولت اسرائيل بر نزديکي فرهنگي شرق تبارها و غرب تبارها بوده است.
دولت اسرائيل با گسترش موسيقي هاي سفاردي و آداب و سنت هاي يهوديان شرقي تبار سعي در جذب بيشتر آنها در جامعه اسرائيل کرده است.
تبعيض هاي مستمر باعث شده که برخي از سفاردي ها نگاهي حسرت بار به جهان عرب داشته باشند. آنها مدعي اند که در طول مناقشه اعراب و اسرائيل با وجود افکار ضدصهيونيستي، يهوديان در کشورهاي عربي در صلح و آرامش زندگي مي کردند. سفاردي ها اغلب گرايشات دست راستي دارند و به عنوان وفاداران به دولت يهود، نگاهي مذهبي و ناسيوناليستي نيز دارند. رفتار سياسي سفاردي ها نتيجه سال ها نابرابري و تبعيض از سوي دولت هاي مختلف اسرائيل بوده است.
سفاردي هاي تلاش دارند مخالفان و فعاليت هايشان در چارچوب هاي دموکراتيک باشد. در آينده مي توان سفاردي ها را بيشتر در عرصه هاي سياسي و اجتماعي ديد.
در مجموع مي توان گفت دوئل بين اشکنازي ها و سفاردي ها تداوم داشته و مي تواند به عنوان چالشي بالقوه براي اسرائيل همواره وجود داشته باشد.
از مجموع حدود 2 /6 ميليون جمعيت اسرائيل (برطبق مرکز آمار اسرائيل در 2005)، بيش از يک ميليون نفر يعني حدود20% جمعيت اسرائيل را اعراب تشکيل مي دهند. اين عده عرب هايي هستند که قبل از تأسيس دولت اسرائيل در سال 1948،درآنجا ساکن بوده اند. شهروندان عرب اسرائيل شامل تعدادي از گروه هاي متفاوت مذهبي هستند که به زبان عربي صحبت مي کنند و هويت مشخصي دارند. عرب هاي مسلمان بزرگ ترين اعراب اسرائيل هستند که سه چهارم آنها مسلمانان سني مذهب هستند و بقيه عرب هاي مسلمان بدونيس (Bedouins)، مي باشند. پس از مسلمانان،مسيحي ها بزرگ ترين گروه جامعه اعراب اسرائيل را تشکيل مي دهند.
حقوق اعراب اسرائيل، در اعلاميه استقلال سال 1948، تضمين شده بود. هم اينک مشارکت سياسي آنها درانتخابات محلي و ملي مشهود است و همواره نمايندگاني را براي دفاع از منافع اعراب در انتخاب کنست (پارلمان) اسرائيل بر مي گزينند. در اعلاميه استقلال، دولت تازه تأسيس متعهد به برقراري کامل حقوق سياسي و اجتماعي همه مذاهب و طبقات اجتماعي و آزادي هاي مذهبي، آموزشي و فرهنگي شده بود.
جامعه اسرائيل به دليل شرايط خاص خود و ساختارهاي متفاوت اجتماعي يک جامعه چند قومي، چند فرهنگي و چند مذهبي است، که هرکدام از بخش هاي متفاوت جامعه سعي دارند در قالب علائق فرهنگي، مذهبي، ايدئولوژيک و هويت قومي جنبش زندگي کنند. اکثريت عظيمي از اعراب اسرائيلي، هويت شان را به طور واضح دنبال مي کنند. زبان عربي و مسلمانان، دروزي ها و مسيحيان دادگاه هايي براساس مذهب شان دارند. اما با وجود اين تسهيلات روابط بين اعراب اسرائيلي و يهوديان به دليل تفاوت هاي مذهبي، اعتقادات سياسي و ارزشي، روابط مستحکم و پايداري نبوده است.
جوامع اقليت اغلب با چالش هايي مواجه هستند شکاف بين جامعه اعراب اسرائيل از نظر توسعه و پيشرفت اقتصادي، نسبت به بدنه اصلي جامعه يهود، يکي از مهم ترين شکاف هاي موجود در سطح جامعه اسرائيل است. دلايل اصلي اين تبعيض را مي توان در ميزان بالاي زاد ولد بين خانوارهاي عرب اسرائيلي و مشکلات مالي و اقتصادي ناشي از آن، سطح پايين آموزش در بخش عربي نسبت به جامعه يهوديان، مشارکت کمتر نيروي کار زنان در بين اعراب اسرائيل، اشتغال اعراب در مشاغل غير مهارتي و منع قانوني خدمت در ارتش، بر شمرد. (15)
درچند دهه گذشته،حزب کمونيست اسرائيل نقش مهمي را در تحرک بخشي به جامعه عرب اسرائيل برعهده داشت و براي برابري حقوق شهروندان عرب در اسرائيل تلاش مي نمود.در سال 1965، اولين ليست عربي مستقل براي انتخابات کنست ارائه گرديد که گروه الرعد، ليست متحد عربي را نمايندگي مي کرد.
چهره سياسي جامعه عربي همچنان در حال تغييراست.مشارکت اعراب اسرائيلي و همسويي آنها با احزاب چپ گرا به خصوص حزب کارگر و احزاب صلح طلب همچون ميرتص در دهه هاي اخير مشهود بوده است. با اين وجود همواره يک حس بيگانگي نسبت به دولت مرکزي همواره در بين جامعه اعراب به خصوص در مواقعي چون کشتار اردوگاه قانا در سال 1996، و شدت عمل ارتش عليه فلسطيني ها در طول سال هاي انتفاضه و اخيراً در طول جنگ 33 روزه لبنان وجود داشته است.
حزب بلند که به رهبري عزمي بشاره، در طول دو دهه اخير فعاليت خود را دنبال کرده، دو طيف مسالمت جو و راديکال را در خود جاي داده است. همچنين حزب هداش که رويکردي چپ گرا دارد، بر بستري از افکار سوسياليستي و کمونيستي قرار گرفته و همواره حمايت قاطعي از جامعه اعراب اسرائيل دارد.
جمعيت اعراب اسرائيل حدود 20% جمعيت کل اسرائيل و حدود 00 /350 /1 نفر است،با احتساب ساکنان بيت المقدس شرقي که اسرائيل ادعاي حاکميت بر آن را دارد.
يک پنجم نوزادان متولد شده در اسرائيل مسلمان هستند و اکثريت جمعيت اعراب مسلمان اسرائيل، جوان هستند. 42% از فرزندان اعراب، زير 15 سال سن دارند و در مقايسه با کودکان زير 15 سال اسرائيلي که 26% هستند، نشانگر هرم جمعيتي جوان جامعه اعراب است. طبق آمار رسمي مرکز آمار اسرائيل، نرخ رشد اعراب اسرائيلي 2 برابر نرخ رشد يهوديان است (3/3% براي اعراب در مقابل 4 /1% نرخ رشد جمعيت يهوديان). برطبق اين آمار، جمعيت مسلمانان عرب اسرائيلي، طي 25 سال آينده بالغ بر دو ميليون نفر خواهد شد که حاکميت اسرائيل، به آن به عنوان دغدغه هاي امنيتي براي ثبات و بقاء اسرائيل مي نگرد.نيمي از جمعيت اعراب اسرائيل زير 19 سال سن دارند. (16) دکتر وليد عبدالغني، نويسنده الاهرام معتقد است: «راه پايان مناقشه اعراب- اسرائيل تغييرتوازن دموگرافيکي در داخل اسرائيل است». او مي گويد اعراب داخل اسرائيل (1948)، تا سال 2048 در اسرائيل اکثريت جمعيت راخواهند داشت.
يکي از فعالان و سياست مداران مشهور اعراب اسرائيلي،عزمي بشاره، رهبر حزب بلد است. او در مارس 1999، به عنوان اولين شهروند عرب اسرائيلي خود را کانديداي پست نخست وزيري اسرائيل نمود. عزمي بشاره در انتخابات پارلماني همان سال جزء 30 شهروند عربي بود که در انتخابات پارلمان برگزيده شد. اعراب اسرائيل در طول دهه هاي اخير سعي نموده اند از فضاي نسبتاً باز سياسي اسرائيل براي پيگيري منافع سياسي و اجتماعي خود بهره گيرند.
جمعيت اعراب اسرائيل در سال 1948، حدود 150 هزار نفر (مسلمان، مسيحي و دروزي) بود. طي سال هاي پس از تشکيل اسرائيل، به دليل مهاجرت گسترده يهوديان از خاورميانه و شمال آفريقا، جمعيت اعراب اسرائيل افزايش يافت. اعراب در طي دهه هاي اخير همواره به سياست هاي سرکوب گرانه دولت عليه اعراب داخل اسرائيل و فلسطيني ها اعتراض مي کردند. اولين بار در سال 1976، پس از آنکه سربازان اسرائيل پنج جوان عرب شهروند اسرائيل را کشتند، اعتراض اعراب آغاز شد. اعراب در طول انتفاضه اول و دوم (الاقصي) نيز بر ضد سياست هاي دولت معترض بودند اعراب اسرائيل امروزه اگر چه شهروندان اسرائيل محسوب مي شوند، اما تفکرات ناسيوناليسم عرب و فلسطيني دارند و به طرق مختلف مطالبات اجتماعي، اقتصادي و حقوق برابر سياسي را خواهانند.
همسويي و قرابت فکري اعراب اسرائيلي با اعراب فلسطيني،به دغدغه امنيتي براي اسرائيل تبديل شده است و حاکميت اسرائيل را به فکر متارکه (جدايي فيزيکي) از فلسطيني ها وا داشته است. اعراب اسرائيلي در بطن خود ضد اسرائيل و ضدصهيونيست هستند.اسرائيل با خروج از اراضي فلسطيني درصدد است با کنترل بيشتر بر شهروندان خود «يهودي و دموکراتيک» باقي بماند. در جولاي 1998، نتانياهو، نخست وزير پيشين اسرائيل، در يک نشست کوچک در جمع سران اسرائيل از رشد آنچه «فلسطيني شدن و گسترش راديکاليسم مذهبي در بين اعراب اسرائيلي» مي خواند، احساس نگراني عميق کرده بود. در اين نشست، رئيس سابق، شين بت و ساير مقامات امنيتي اسرائيل در اين مورد نگراني هاي خود را بيان داشتند.(17)
رشد جمعيت غيريهود، براي حاکميت اسرائيل به موضوعي حساس و مخاطره انگيز تبديل شده است.وجه اشتراک تمامي اقليت هاي ديني در اسرائيل، متفکران فراصهيونيست،سياسيون اصلاح طلب و چپ گرا، دولتي براي همه شهروندان است. آنچه صهيونيسم طي شش دهه در اسرائيل بر جاي گذشته است: تبعيض، شکاف و اختلافات طبقاتي است. اين شکاف هاي متراکم مي توانند حاکميت اسرائيل را به طور جدي با چالش هايي در آينده مواجه سازند.
با توجه به رشد دو برابري جمعيت غيريهوديان داخل اسرائيل و ميزان رشد جمعيت فلسطيني هاي ساکن کرانه غربي و غزه،درآينده اي نه چندان دور جمعيت اسرائيل اعم از يهودي و غير يهودي با جمعيت اعراب فلسطيني يکسان مي شود. جديدترين آمار که از سوي (CIA- The World Fact book) منتشر گرديده است، نشانگر اين دغدغه و نگراني اسرائيل است.
دولت اسرائيل از ابتداي تأسيس، اعراب را پست مي شمرد و به آنان اجازه خدمت نظام وظيفه که مرحله اصلي را به رسميت شناختن در جامعه است را نمي دهد. مسئله هويت ملي شهروندان عرب نيز از جمله تبعيض هاي موجود است. قانون، از اعراب مي خواهد تا نسبت به دولت اسرائيل، دولتي که آن را تحت عناويني چون «دولت يهود» و «دولت يهوديان» مي نامد، وفادار بمانند. در جديدترين تحقيقات جامعه شناسي مشاهده مي شود که 1 /63% از افراد مورد مطالعه، تعريف «اعراب فلسطيني ساکن اسرائيل» را براي هويت خود مناسب ترين تعريف مي دانند.

پی نوشت ها :
 

* پژوهشگر مركزتحقيقات استراتژيك
 

منبع:نشريه پايگاه نور،شماره23.

/ج